Stadscentra en doorgaande stadswegen afsluiten voor autoverkeer, een slot op ruimtelijke plannen; die ingrijpende maatregelen liggen in het verschiet als in 2015 niet wordt voldaan aan de normen voor luchtkwaliteit. Frits Lintmeijer, GroenLinks-wethouder voor verkeer in Utrecht, schreef samen met collega-wethouders een brief naar staatssecretaris Wilma Mansveld om deze tot actie te manen. Leefbaarheid en bereikbaarheid moeten uit het links-rechts sjabloon, vindt hij.
'Nergens in Europa is dit zo'n politiek gepolariseerde discussie als hier.'
Waar gaat het mis?
'Uit alle rapporten en monitors blijkt dat de lucht schoner wordt, maar minder snel dan we zouden willen. Ongeveer een kwart van de vervuiling kunnen we in onze steden beïnvloeden met verkeersmaatregelen. Verkeer is in de stad verreweg de grootste vervuiler. Het grootste deel kunnen wij niet beïnvloeden, want dat is de vervuiling die nationaal en internationaal wordt veroorzaakt. Juist die achtergrondvervuiling daalt minder hard dan we willen. Onze beïnvloedingsmogelijkheden worden kleiner en we moeten juist meer doen om vóór 2015 op het vereiste niveau te komen. Dat is voor ons aanleiding om de brief aan de staatssecretaris te schrijven.'
Wat doet u om de leefbaarheid te verbeteren?
'In ons collegeprogramma staat dat we de stad aantrekkelijk en bereikbaar willen houden. De stad groeit door, en daar zijn we blij mee. We kiezen er voor om de normale groei van de mobiliteit, die daarmee gepaard gaat, te halveren. In het ambitiedocument 'Utrecht aantrekkelijk en bereikbaar' geldt de kwaliteit van de openbare ruimte als vertrekpunt. Die en de gezondheid van de burgers is bepalend voor de vorm van mobiliteit die voorrang krijgt. In de binnenstad krijgt de wandelaar en de fietser de ruimte. In de schil daar omheen heeft de fietser, samen met het openbaar vervoer, ook prioriteit. Wat verder weg is er meer ruimte voor de auto. In Utrecht moet de auto zich aanpassen aan de stad. In het Actieplan Luchtkwaliteit staan maatregelen voor de korte termijn, zoals harde en zachte knips, omleidingen, de stoplichten voor auto's langer op rood laten staan. Om structurele verbeteringen van de leefkwaliteit te krijgen, willen we stimuleren dat mensen met de fiets of het OV naar de stad komen. En als ze dan de auto nemen, dan met een zo schoon mogelijke auto.'
Pas in 2011 is Utrecht de luchtkwaliteit gaan meten. Had dat niet eerder gekund?
'De discussie over luchtkwaliteit gaat heel erg over middelen, ingewikkelde berekeningen, monitors, invoer- en uitvoeringsgegevens, en heel weinig over welke maatregelen we moeten nemen. Tegen die achtergrond hadden we veel eerder moeten beginnen met meten. Zodra ik wethouder werd, hebben we het plan uitgevoerd dat er al lag. Ere wie ere toekomt, de SP heeft daar in de gemeenteraad hard voor geknokt. Het college heeft dat overgenomen. Maar meten is ook niet alles. Dat is de reden waarom het door eerdere colleges is tegengehouden.'
'Harder rijden helpt niet om de lucht schoner te krijgen'
Waarom is meten niet alles?
'De eerste beperking is juridisch. De wet schrijft voor dat je volgens gestandaardiseerde modellen berekeningen maakt. De tweede beperking is praktisch, namelijk dat de manier waarop je meet heel bepalend kan zijn voor de uitslag. Het maakt nogal verschil of je de buisjes bij een drukke weg met veel vrachtverkeer en dichte bebouwing hangt, of in een ruime, rustige straat. Het zijn altijd momentopnames. Modellen heb je nodig bij extrapolaties voor de toekomst. Eigenlijk moet je zowel rekenen als meten.'
Bewoners- en milieugroepen in de stad zeggen dat u niet voldoende doet om het autoverkeer terug te dringen.
'We hebben simpel gezegd drie knoppen waar we aan kunnen draaien: de economie, de leefbaarheid, de bereikbaarheid. Het is mijn taak als bestuurder om daar een goede balans tussen te vinden. We zullen nooit het maatschappelijke draagvlak krijgen om de auto helemaal uit de stad te verbannen, zoals sommigen willen. Bewoners willen met de auto tot voor de deur blijven komen, winkeliers willen bereikbaar zijn, ook voor de auto. We hebben net nieuw beleid in Utrecht met de Nota Stallen en Parkeren waarin we bij alle nieuwe ontwikkelingen in de hele stad naar lagere parkeernormen gaan. Waar het kan, halen we parkeerplekken weg; zo'n 200 gedurende deze collegeperiode. En we kunnen altijd nog de parkeertarieven verhogen. Van buiten naar binnen nemen de parkeertarieven toe. Zo proberen we de bezoekers van buiten de stad in hun gedrag te beïnvloeden. Wat we in dit land niet kunnen doen, is met spitstarieven werken. Ik kom net van een bijeenkomst in Gothenburg, waar ik collega's uit verschillende Europese steden heb gesproken. Je ziet dat spitsheffingen in steden als Stockholm, Milaan, London, Oslo een buitengewoon effectief middel zijn om files op te lossen en minder verkeer de stad in te krijgen. De files zijn daar sterk verminderd en ook het verkeer dat naar de stad komt. De opbrengst kun je gebruiken om het openbaar vervoer te verbeteren. Ik zou heel graag willen dat we dergelijke maatregelen in ons land mogelijk maken.'
'Overal in Europa wordt leefbaarheid en bereikbaarheid aan elkaar gekoppeld'
Waarom is dat in ons land moeilijk te realiseren?
'In de Tweede Kamer is er heel veel koudwatervrees. Bij dit kabinet zie ik de doorbraak ook niet komen. Ik vind dat best wel bijzonder, omdat je met een sociaal-liberaal kabinet een middel als beprijzing toch op de agenda moet kunnen krijgen. Maar de angst om de auto aan te pakken is groter dan de bereidheid om verkeersproblemen op te lossen.'
Heeft u al een reactie van de staatssecretaris op uw brief gehad?
'Nee. De vorige staatssecretaris Joop Atsma (CDA, red.) heeft ons op een aantal punten geholpen, bijvoorbeeld met het makkelijker maken van de invoering van een milieuzone voor bestelauto's. We waren heel ver met een convenant daarvoor, dat nu op de plank ligt. Atsma heeft werk gemaakt van het afschaffen van de belastingvrijstelling op vervuilde auto's. Van deze staatssecretaris (Wilma Mansveld, PvdA, red.) hebben we nog niet veel gezien.'
Maar de urgentie neemt toe, schrijft u in uw gezamenlijke brief.
'Ja, als we in 2015 niet aan de Europese normen voldoen, hebben we een groot probleem. Dan moeten we nog strengere maatregelen nemen, nog meer auto's uit milieuzones weren. De situatie uit 2002-2003 kan zich herhalen, dat er geen bouwplan gerealiseerd kan worden, omdat de rechter op basis van de luchtkwaliteitsnormen nieuwbouw op bepaalde locaties verbiedt. Dan zit de economie van de stad en het land helemaal op slot. Met deze brief willen we de rijksoverheid tot actie manen. Het is heel goed dat de brief is ondertekend door wethouders met verschillende politieke achtergrond, ook van de VVD. Als ik naar lokale bestuurders van de VVD kijk, zitten we bij dit dossier heel veel op één lijn. En ook mijn conservatieve en liberale collega's in Europa kijken precies zoals ik aan tegen stedelijke vraagstukken als leefbaarheid en bereikbaarheid. In Nederland is het een links-rechts thema geworden. Dat zit 'm met name in de opstelling van de conservatieve partijen in de Tweede Kamer, die er een ouderwetse opvatting op na houden over hoe je met mobiliteit moet omgaan.'
U kiest voor de confrontatie met het kabinet als dat nodig is, bijvoorbeeld bij het handhaven van de snelheidsbeperking van 80 km op de parallelweg aan de zuidkant van de stad Utrecht en bij de verbreding van de A27 bij Amelisweerd.
'Ja, harder rijden helpt niet om de lucht schoner te krijgen. Ik snap dat er wat moet gebeuren om de doorstroming van het verkeer langs Utrecht te verbeteren. Ik vind de keuze om geen nieuwe snelwegen aan te leggen en de oplossing binnen de bestaande infrastructuur te zoeken een juiste. Daar heeft ons college zich hard voor gemaakt. Wij denken nog steeds dat het kan met een verbreding tot zes banen. De minister kijkt er anders tegen aan. Ik snap dat niet. Neem London, daar heeft de ringweg ook geen zeven rijstroken per richting, en die stad is toch een tikkeltje groter dan Utrecht.'
Vanwege de veiligheid voor de automobilisten, zegt minister Schultz van Haegen.
'Ik vind dat een gelegenheidsargument.'
Wat zit er dan echt achter?
'VVD-ers vinden 130 km rijden blijkbaar spannender dan de lucht schoner maken. Toch zal de VVD een keer om gaan, daar ben ik van overtuigd. Want ook liberale kiezers zullen zich realiseren dat automobiliteit niet altijd voorop staat. In mobiliteitsontwikkeling zie je een interessante trendbreuk, ook internationaal; autobezit en autogebruik lijken voor jongeren minder sexy te zijn. Ze vinden andere dingen in het leven blijkbaar belangrijker. Alle redenen om nog eens goed naar de modellen te kijken. Bestuurlijk vind ik het zonde dat we kansen laten liggen. De omslag gaat soms langzaam, maar als ie er eenmaal is, kan het snel gaan.
Wat vindt u van het argument dat het mooier wordt met natuur als de A27 deels overkapt is?
'In mijn studententijd hadden we de slogan 'Fighting for peace is like fucking for virginity'. Als je het mooier wilt maken, dan hoef je toch niet eerst weer meer natuur weg te halen. Doe dat dan in één keer.'
Dit artikel verscheen eerder in RO magazine, jaargang 31, nummer 5, mei 2013
http://romagazine.nl/