De ontwikkelingen in Gaza de afgelopen weken zijn zo vreselijk dat er nauwelijks woorden voor te vinden zijn die recht doen aan het leed dat er bestaat. Rafah, korte tijd geleden nog aangewezen als een ‘veilige haven’ voor Palestijnen uit andere delen in Gaza, is nu óók binnengevallen en meer dan een miljoen Palestijnen worden wederom hun land uit gedreven. Het Palestijnse volk is dagelijks slachtoffer van oorlogsgeweld en mensenrechtenschendingen. De VN spreekt van een mogelijke genocide en ook het Internationaal Gerechtshof heeft Israël opgeroepen genocide te voorkomen, maar we zien dat daar op geen enkele manier sprake van is. Sinds het begin van de oorlog zijn er al meer dan 40.000 Palestijnen gedood. 

Het maakt mij ziek om op deze manier te spreken, in getallen, alsof elk van hen niet een mens was met gedachten, dromen en familieleden. De humanitaire crisis in Palestina die al jaren gaande is en alleen maar erger wordt maakt me ongelofelijk verdrietig, woest en moedeloos, en ik ben niet de enige die zich zo voelt in onze stad. Talloze Utrechters staan naast mij. En tegelijkertijd zien zij hoe ons land reageert op wat er in Palestina gebeurt, zien zij hoe onze premier Rutte reageert op het wereldtoneel: ‘er is nog geen rode lijn overschreden’. Moe-de-loos. Kortom, het is niet gek dat er ontzettend veel onrust, frustratie en wanhoop is in onze stad. En sommige van de mensen die dat voelen hebben besloten zich uit te spreken, in de vorm van de grotendeels vreedzame demonstraties die we afgelopen weken op de Universiteit Utrecht hebben gezien.

GroenLinks deelt volledig de zorgen van de studenten, medewerkers en andere Utrechters om de mensen in Gaza en steunt hun vreedzame protest tegen het geweld en de eis om alles in het werk te stellen om het geweld te stoppen. Utrecht is een mensenrechtenstad en het recht op demonstreren moet daarom, misschien nog wel meer dan in andere steden, heilig zijn. Dat betekent dat het niet alleen moet kúnnen, maar dat het moet floreren. En laten we helder zijn: demonstraties zijn niet altijd rustig, stil en precies op de plek waar het het minste ‘gedoe’ veroorzaakt. Een goede demonstratie zorgt voor reuring en weet degenen tegen wie het protest zich richt, te raken. Precies daarom is het logisch dat deze demonstranten hun eigen onderwijsinstelling als locatie kozen.

Ik zal daar áltijd voor pleiten, wie het ook is die gebruik maakt van het recht op demonstreren. Ik ben een fel voorstander van het recht van een vrouw op abortus, maar zal ook diegenen die ertegen zijn en zich daarover willen uitspreken verdedigen wanneer zij willen demonstreren. Ik ben een felle strijder tegen discriminatie en verdeling, en toch zal ik ook hen die claimen dat mensen als ik het land moeten verlaten een podium gunnen om zich daarover uit te spreken. Want dat is hun recht. En wat ben ik blij dat we die rechten hebben, want dat is niet vanzelfsprekend. En ik snap dat dit voor sommigen dramatisch klinkt, maar de glijdende schaal naar een rechteloze samenleving ligt áltijd op de loer, zeker wanneer we ons niet durven uit te spreken over wat er mis gaat. 

En wat hier is gebeurd in Utrecht afgelopen weken is echt heel goed misgegaan. Ik heb, met eigen ogen en op talloos beeldmateriaal, uit de mond van mensen die het zelf ervaren hebben of er naast zaten, ontzettend heftige verhalen gehoord - wij allemaal hier die aanwezig waren bij de bijeenkomst met de demonstranten. Zij zijn met harde hand aangepakt door de politie, soms met oorzaak maar soms ook niet. Los van of er reden voor was of niet, was het verkeerd. 

Laat ik helder zijn: ik zal niet zeggen dat demonstratierecht eindeloos is, natuurlijk zitten er grenzen aan. Ik zal ook niet zeggen dat er überhaupt niet ontruimd had moeten worden, want natuurlijk moet de politie daarnaar handelen wanneer de universiteit daartoe oproept. Maar de wijze waarop, en het gebrek aan andere paden die er bewandeld zijn alvorens daartoe over te gaan, maakt dat ik heel kritisch ben over dit handelen. Het beëindigen van een demonstratie moet noodzakelijk en proportioneel zijn, en ik ben er niet van overtuigd dat van ook maar één van die twee criteria sprake was.

Er zullen mensen zijn die dit debat kijken, wellicht zelf politieagent, of gewoon mensen die er anders in staan dan ik, die denken: hoe kun jij nou vanuit het comfort van je zetel oordelen dat een agent te ver is gegaan? En laat ik de eerste zijn om te zeggen: dat kan ik niet. Ik zal misschien nooit weten hoe het is om politieagent te zijn. Om heel vaak in situaties te zitten waarin je geen idee hebt wat er gaat gebeuren. Waarin je vaak bang bent. Of boos, of bezorgd. Waarin je niet altijd weet wat je collega’s aan het doen zijn, of misschien zelfs wat je zelf aan het doen bent. Waarin je allerlei belangen moet afwegen en daar eigenlijk geen tijd voor hebt omdat je erg snel moet handelen. Dat lijkt me enorm zwaar. En met al dat begrip in gedachten vind ik nog steeds dat hier door sommige agenten verkeerd gehandeld is.  

Want ik wil er wel bij zeggen dat deze argumenten, die we afgelopen week heel vaak gehoord hebben uit verschillende hoeken - ‘je weet niet hoe het is’, ‘het is voor agenten ook heel eng’, ‘soms is het gewoon nodig, maar het ziet er niet fraai uit’ - ook gevaarlijk zijn als je ze te makkelijk gebruikt. De politie is een groep in onze samenleving die een monopolie heeft op het gebruiken van geweld en dwang, en gelukkig maar ook, want dat is helaas in Utrecht regelmatig ontzettend hard nodig. Denk aan de vernielingen van begraafplaatsen afgelopen weken, de hooligans bij Galgenwaard, het stoppen van huiselijk geweld, het aanpakken van ondermijnende criminaliteit, noem het maar op: we hebben veel te weinig agenten in Utrecht om al deze problemen goed op te lossen. Maar dat monopolie kan alleen gezond functioneren als we er telkens weer kritisch naar kijken en ons niet verschuilen achter ‘je weet niet hoe het is’ en ‘het is voor hen ook heel zwaar’. Dan wordt het gevaarlijk, en daar heeft niemand baat bij. 

We worden er allemaal beter van als we eerlijk met elkaar zeggen wanneer iets goed gaat en wanneer niet, en ik heb me hier in de raad vaak genoeg uitgesproken over wat ik de politie en de burgemeester goed heb zien doen. Maar dit is gewoon écht absoluut niet goed gegaan. De effecten van hoe er afgelopen week is omgegaan met deze demonstranten zijn veel groter dan we ons kunnen voorstellen. Voor heel veel mensen - en dat zijn echt niet alleen de demonstranten zelf, maar ook andere, onbetrokken studenten en docenten, en zelfs ook willekeurige omwonenden - is het vertrouwen in de politie én het gemeentebestuur flink verminderd. Ik heb mensen gesproken die hun hele leven niets anders dan ontzag voor onze politiemensen hebben gehad en nu bang zijn. In onze mensenrechtenstad! 

Juist in Nederland anno nu, waar polarisatie in de samenleving steeds groter wordt, er steeds meer mensen allerlei kanten op radicaliseren en er steeds minder verbroedering lijkt te zijn, heeft een actie als deze gigantische gevolgen. 

  1. Hoe kan het dat de burgemeester in haar brief zo anders reflecteert op de situatie rondom de demonstraties (dat het relatief rustig is verlopen) dan hoe demonstranten het zelf ervaren?
  2. Wat was de grond op basis waarvan sommige demonstranten bestuurlijk verplaatst zijn?
  3. Sommige demonstranten die medische hulp nodig hadden hebben absoluut nul op rekest gekregen, terwijl het soms echt slecht met ze ging. Hoe kan het in vredesnaam dat die hulp niet verleend kan worden wanneer dat nodig is, zelfs in het heetst van het moment? 
  4. Ik vind het schokkend om te horen dat sommige politieagenten al 26 uur lang dienst hadden op enig moment bij de demonstraties. Wat enorm heftig dat je dan nog ergens moet komen opdraven en het geduld moet hebben om je in te houden, ook wanneer je geprovoceerd wordt. Structurele tekorten en onderbezetting maken het voor agenten op deze manier onwerkbaar, en voor demonstranten op deze manier gevaarlijk, om nog in de stad hun ding te kunnen doen. Zeker bij mensen die worden ingezet bij grote situaties als deze kan dat echt niet gebeuren. Hoe wil de burgemeester zich voortaan inzetten om dit anders te doen?

Daarnaast wil ik de burgemeester om de volgende toezeggingen vragen:

De Universitiet Utrecht is met een richtlijn gekomen voor demonstraties waar allerlei aanvullende eisen aan demonstranten instaan die een chilling effect kunnen hebben op het recht van mensen om zich uit te spreken. Even los van of dit überhaupt mag of niet is dit erg onwenselijk, en zowel Amnesty Nederland als de Onderwijsvakbond hebben de richtlijnen van de universiteiten scherp veroordeeld. Het lijkt namelijk vooral gericht op stroomlijnen en niet op faciliteren. Demonstreren is een grondrecht. De Universiteit Cambridge kampt met dezelfde situatie maar heeft, in tegenstelling tot wat we hier hebben gedaan, het kamp gefaciliteerd. Dat is hoe een instelling dient om te gaan met haar medewerkers en studenten. Ik wil een toezegging van de burgemeester dat zij om tafel gaat met het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht, een vertegenwoordiger van de demonstranten en de politie, om het beleid voor de toekomst anders vorm te geven. Als er geen toezegging komt, komen we met een motie. 

De burgemeester moet nu echt met de politie in gesprek gaan over de stand van zaken. We zien het gewoon misgaan, niet alleen in Utrecht maar in het hele land. Demonstraties komen steeds vaker voor, en ook steeds vaker ontregelen ze het land. Wat goed! Dat is de bedoeling. Mensen laten zich horen. Maar de politie verhardt ook. En dat zie je aan de wijze waarop er is ingegrepen. Wil de burgemeester toezeggen met de politie dat gesprek aan te gaan en te komen tot een concreet 'verbindingsprotocol' dat een verbindingsteam van de politie meer mandaat en duidelijkheid geeft over wat ze kunnen/moeten doen om de-escalatie in de toekomst te bevorderen. Anders dienen we een motie in met die strekking.

We hebben een manifest van Amnesty getekend over demonstratierecht. Daarin wordt onder andere gezegd dat "na afloop van een demonstratie gaat de gemeente met alle betrokkenen in gesprek om het verloop te evalueren en te kijken waar het beter kan". Dat is nu des te meer essentieel om weer met elkaar in verbinding en gesprek te gaan en samen te verwerken wat er gebeurd is. Het vertrouwen moet hersteld worden. Is dit al gebeurd, en zo niet graag een toezegging van de burgemeester dat ze dit gaat regelen.

Tenslotte: Wij roepen de universiteit op om dit protest plaats te laten vinden en waar nodig te faciliteren in plaats van te verbieden. Neem daarbij een voorbeeld aan Cambridge, een universiteit die Nederlandse universiteiten in andere opzichten maar al te graag nabootsen. Laten we elkaar vooral opzoeken, het gesprek aangaan, de hand reiken, in plaats van steeds verder te verharden en het vertrouwen te verliezen. 

Ik weet dat de burgemeester zich daar afgelopen maanden hard voor heeft ingezet en ik bewonder haar daar elke dag voor. Ik wil haar met klem verzoeken dat te blijven doen.