Flitsbezorging is populair in Utrecht. En echt niet alleen onder ‘luie millennials’. Er bestaat wel degelijk een behoefte aan flitsbezorging in de stad. Inmiddels gebruiken duizenden Utrechters de app’s al, en niet alleen voor bier en sigaretten. De meeste gebruikers zijn gezinnen met kinderen, en de helft van de bestellingen bevat fruit en groente. Zeker niet per se slecht dus, maar de haken en ogen van dit soort diensten zijn fors. 

De risico’s van durfkapitaal worden direct verhaald op de werknemers
We moeten de snelle opmars van flitsbezorgers zien voor wat het is: wéér een durfkapitalistisch platformbedrijf dat door middel van het fors onderbetalen van haar werknemers en het gebruik van publieke ruimte en middelen haar plek op de markt consolideert, om na een machtspositie te hebben bereikt de prijzen flink omhoog te gooien ten koste van de consument. 

Bij durfkapitaal gaat het om grote bedragen die rijke investeerders stoppen in risicovolle nieuwe ondernemingen. Die ondernemingen draaien in het begin flink verlies om een plekje op de markt te veroveren. Zodra zo’n bedrijf haar plek op de markt heeft veiliggesteld, begint de gang naar de winst. Bij Uber betekende het lage lonen, bizarre werktijden en onveilige werkomstandigheden. Bij Gorillas zien we allang de tekenen van geldzucht: begin dit jaar schrapte de Duitse tak van Gorillas driehonderd banen om überhaupt winst te kunnen maken - het bedrijf had de jaren daarvoor alleen nog maar zware verliezen geleden. Want dat is hoe durfkapitaal werkt. 

Flitsbezorging is gericht op groei, en in eerste instantie niet op winst. Maar de hunkering naar winst komt altijd. Wat betekent dat voor de werknemers, zowel qua arbeidsomstandigheden als zekerheid van arbeid? Welke lessen kunnen daarbij uit problemen met andere durfkapitaalbedrijven zoals Uber geleerd worden? 

Dat de arbeidsomstandigheden ondermaats zijn, blijkt ook uit onderzoek van de Arbeidsinspectie: ’Flitsbezorgers rijden onder tijdsdruk door drukke stadsstraten met een zware rugzak om. Hun verzekering en de afdracht van sociale premies via de werkgever is nogal eens niet op orde. En de boodschappen kunnen ze lang niet altijd veilig uit de schappen pakken: distributielocaties zitten vaak in oude en onveilige panden met smalle gangen’. Het hele verdienmodel van de bedrijven draait volledig op perverse prikkels die ervoor zorgen dat bezorgers zich zo snel mogelijk door de stad te bewegen. Zo moedigen ze onveilig rijgedrag aan in de stad. Met een algoritme als werkgever zijn bezorgers overgeleverd aan het lot van de app; met beperkte mogelijkheden tot gesprek of beroep op arbeidsrechten. Verhalen van bezorgers laten zien hoe werknemers kampen met fysieke klachten en stress vanwege de mentale druk. En hoewel deze bedrijven nu nog redelijke contracten aanbieden, weten we dat het uiteindelijk, net als bij Uber, de werknemers zijn waarop bezuinigd zal worden om winst te maken. Daarom willen we deze werknemers beter kunnen beschermen. Dat het ministerie van SZW afgelopen dinsdag besloten heeft de cao die geldt voor supermarkten óók categoraal door te trekken naar online supermarkten, inclusief flitsbezorgers, is dan ook een gigantische stap. We moeten in landelijke wetgeving, met onze vakbonden én in lokale wetgeving druk uitoefenen waar dat kan.

GroenLinks is solidair met riders unions die in verschillende steden opkomen om te strijden voor betere arbeidsomstandigheden. Maar zolang het verdienmodel van dit soort bedrijven afhankelijk is van de slechte arbeidsomstandigheden van werknemers, is het erg lastig hier verandering in te brengen. 

Durfkapitaal verhaalt het risico ook op de consument
De prijzen gaan op het gegeven moment omhoog. Dat is hoe durfkapitaal en consolidatie van de markt werkt. Toen Uber de prijzen verhoogde, zagen we dat ook andere ridesharingbedrijven zoals concurrenten (Bolt, Lyft) en de ‘gewone’ taxicentrales hun prijzen moesten verhogen. Daarmee riskeren we dat met het onverbreideld toelaten van flitsbezorging, de consument, ongeacht of die gebruik maakt van de service of niet, de prijs betaalt voor het winstmodel (en waardemodel) van de durfkapitalist. 

Platformbedrijven gaan niet veilig om met onze data
In 2021 is onderzoek gedaan naar de softwarebeveiliging van flitsbezorgingsbedrijven als Flink en Gorillas. Hieruit bleek dat er flinke gaten in de systemen zaten en dat bij Gorillas zelfs informatie van 200.000 klanten in Duitsland was gelekt. Namen, adresgegevens, wat je precies allemaal besteld had en foto’s van je voordeur lagen op straat. Bovendien konden werknemers van het bedrijf phishingmails en malware naar klanten sturen omdat de API sleutels van de mailing provider open en bloot toegankelijk waren. De oorzaak voor al deze beveiligingsgaten? Het bedrijf koos in de greep naar expansie en winst voor de goedkoopst mogelijke software met lage kwaliteit, vaak ingekocht buiten de EU. 

Flitsbezorging zorgt voor ontzettend veel overlast, ook in het verkeer
Onze stad moet leefbaar blijven. Dat betekent veilige, gezellige straten. Sociale cohesie en bruisende winkelstraten. Dichte gevels, zoals de zogenaamde dark stores van flitsbezorgers hebben, gaan rechtstreeks in tegen dat beleid. Het is misschien fijn om boodschappen thuisbezorgd te krijgen, maar dark stores hebben een groot effect op de al schaarse publieke ruimte in Utrecht. Helemaal wanneer deze in woonwijken staan en het straatbeeld domineren. Er is hier een constante in- en uitstroom van bezorgers en leveranciers, waardoor de stoep wordt geblokkeerd en er sprake is van geluidsoverlast. Dat de dark stores tot middernacht of zelfs daarna actief zijn, helpt hier niet bij. Gorillas en Getir hebben bij sommige vestigingen in de stad flinke stappen gezet om overlast te verminderen en samen met de buurt aanpassingen te maken. Die inzet mag erkend worden - al is de situatie nog verre van perfect. Veel omwonenden hebben nog steeds last van de late sluitingstijden van de flitsbezorgers.

Het verdienmodel van een flitsbezorger is in essentie: heel veel en heel snel naar heel veel adressen met heel weinig spullen. Dit staat haaks op het beleid van de gemeente om juist voor de leefbaarheid het aantal vervoersbewegingen in de stad te beperken. 

Het effect van flitsbezorging op circulariteit en voedselverspilling is nog niet duidelijk
Supermarkten zijn de laatste jaren, na dwingend overheidsbeleid, bezig met het ontmoedigen van het gebruik van plastic tasjes bij de boodschappen. En maar goed ook: we zijn steeds meer gewend aan het meedragen van onze eigen tas. Hoewel de tassen waarin het eten vervoerd wordt bij flitsbezorgers vaak van papier zijn - waarbij je vraagtekens kunt zetten bij of dat daadwerkelijk veel duurzamer is - maakt dat sowieso weinig uit gezien het feit dat je met flitsbezorging veel vaker een kleine hoeveelheid spullen bestelt. Dat betekent dat flitsbezorgers een gigantische hoeveelheid papieren zakken per dag verbruiken - en dat is nog los van het ‘gewone’ afval dat de flitsbezorger in de dark stores produceert, net als andere supermarkten.

Kortom: ingrijpen is noodzakelijk
Flitsbezorging mag een plek hebben in de stad, maar dan moeten we onszelf wel zoveel mogelijk instrumenten bieden om grenzen te stellen. Dat is in het verleden met andere ‘innovatieve’ bedrijven té vaak misgegaan; we kwamen er pas te laat bij kijken. Bij Airbnb was de politiek te laat met ingrijpen. De gevolgen: een ernstig verstoorde huizenmarkt en groeiende ongelijkheid tussen zij die de luxe hebben hoge prijzen te vragen voor een nachtje Utrecht en zij die die mogelijkheid niet hebben. Voor je het weet is het te laat en wordt flitsbezorging het zoveelste voorbeeld van een tech startup gefinancierd door durfkapitaal dat negatieve effecten afwentelt op de stad waar ze opereert..

De raad werkt aan het beperken van de overlast in Utrecht
Het is in Utrecht veel moeilijker geworden voor flitsbezorgingsbedrijven om zich te vestigen in de stad. Vorig jaar nam de raad een besluit waardoor flitsbezorgers voortaan vergunningen moeten aanvragen om neer te strijken in panden, met strenge vergunningsvoorwaarden. Daarnaast is het college bezig beleidsregels op te stellen waarmee verdere afspraken kunnen worden afgedwongen met de flitsbezorgers, bijvoorbeeld als het gaat om veilig rijgedrag, geluidsoverlast en gevels. 

Wat willen wij?
We moeten vaart maken. Middels vergunningen en beleidsregels kunnen we veel afdwingen, maar ook dingen die buiten de gemeentelijke scope liggen, zoals arbeidsvoorwaarden en circulariteit, moeten worden geborgd. We vragen het college daarom om, terwijl er gewerkt wordt aan de dwingende beleidsregels, een convenant met flitsbezorgingsdiensten in Utrecht op te zetten, waarin alle bovengenoemde problemen worden geadresseerd. Hoewel een convenant niet bindend is, kan de gemeente in afwachting van landelijk beleid wel alvast het gesprek aangaan met flitsbezorgingsdiensten om te kijken welke aanpassingen er in de bedrijfsvoering kunnen worden gemaakt. Ook verzekert het sluiten van een convenant dat er constant dialoog is tussen de gemeente en de bedrijven, waardoor de gemeente ook snel met beleidsregels kan inspelen op ontwikkelingen in de branche. 

We kunnen niet toekijken en hopen dat de markt het oplost. We moeten hier als gemeente bovenop zitten en ervoor zorgen dat we grote innovatieve bedrijven die beloven onze stad te verrijken daar ook daadwerkelijk toe kunnen dwingen.